دانشنامه زبان و ادب فارسی - جلد 5 - فردوسی ثانی - مسرور طالقانی

دانشنامه را کتاب یا مجموعه کتابهایی تعریف کرده‌اند، حاوی اطلاعات جامعی درباره همه شاخه‌ها یا بعضی از شاخه‌های دانش بشری که به صورت مقالاتی معمولاً مرتب به ترتیب الفبایی فراهم آمده است. دانشنامه‌ها در هر کشوری منعکس‌کننده فرهنگ و تمدن و میزان پیشرفت علمی آن کشورند. اینکه در قدیم، در سرزمینهای غربی، به بعضی از آنها عنوان لاتینی «اسپکولوم» (Speculum = آینه، مرآت)، یا «ایماگو» (Imago= تصویر) داده‌اند، ناظر به همین معناست. هرچه کشوری که در دانش و فن و هنر پیشرفته‌تر باشد و در تولید و توسعه دانش بشری سهم بیشتری داشته باشد، تعداد و تنوع دانشنامه‌هایی که در آن کشور تألیف می‌شود، بیشتر است.
دانشنامه‌نویسی سابقه‌ای دوهزارساله دارد؛ ولی سابقه دانشنامه‌هایی که به شیوه جدید و نخستین‌بار در کشورهای انگلیس و فرانسه و آلمان، تألیف شده است از اندکی بیش از دویست سال فراتر نمی‌رود. در کشور ما دانشنامه‌نویسی، به اسلوب دایره‌المعارفهای جدید، در سال ۱۳۴۵ با تألیف دانشنامه‌ای عمومی و مختصر به نام «دایره‌المعارف فارسی» به سرپرستی غلامحسین مصاحب آغاز شد. این دانشنامه که درنوع خود اولین اثر فارسی است، امروز همچنان مرجع مهم قابل اعتمادی برای مراجعه‌کنندگان و ابزار علمی دقیقی برای برآوردن نیازهای اولیه اهل تحقیق است.
در سالهای پس از انقلاب اسلامی، با افزایش اهتمام به دانشنامه‌نویسی، شمار دانشنامه‌ها در زمینه‌های مختلف علمی رو به فزونی گذاشت، تا آنجا که در حال حاضر تعداد دانشنامه‌هایی که در دست تألیف است، به دهها عنوان بالغ می‌شود. بعضی از صاحب‌نظران این اهتمام روزافزون به تألیف انواع دانشنامه‌ها را به حق به «نهضت دانشنامه‌نویسی» تعبیرکرده‌اند.
دانشنامهٔ زبان و ادب فارسی دانشنامه‌ای است در شش جلد به زبان فارسی، دربرگیرندهٔ مهم‌ترین اطلاعات ادبی فارسی، در قالب مقاله‌هایی در موضوعات رجال و کتاب‌های ادبی، دستور زبان، اصطلاحات عرفانی، بلاغت (معانی و بیان)، عروض و قافیه، قالب‌های شعری، سبک‌های ادبی، زبان‌های ایرانی، انواع ادبیات، ادبیات ایران پیش از اسلام، اسطوره‌های ایرانی، اَعلام شاهنامهٔ فردوسی، و برخی دیگر از اَعلام، به‌ویژه اَعلام قرآنی، ادبیات معاصر ایران و احوال و آثار ایران‌شناسانی که چه در داخل و چه در خارج، در حوزهٔ زبان و ادب فارسی تحقیق کرده‌اند. بنا بر تصمیم شورای علمی دانشنامه، مدخل‌های مستقل را تنها به نویسندگان و شاعرانِ درگذشته و برجسته‌ترین آثارشان اختصاص می‌دهد.
دانشنامهٔ زبان و ادب فارسی به سرمایهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی تدوین شده‌است و سرپرستی تدوین آن را اسماعیل سعادت، عضو پیوستهٔ این فرهنگستان، برعهده داشته‌است. این دانشنامه شامل بیش از ۲۰۰۰ مدخل (مقاله) است.
این دانشنامه نخستین دانشنامهٔ اختصاصی در معرفی مهم‌ترین اطلاعات مربوط به زبان و ادب فارسی در همهٔ شاخه‌های آن است. دانشنامهٔ زبان و ادب فارسی در تألیف و تنظیم مقالات خود، از سنت‌های جاافتاده و پذیرفته‌شدهٔ دانشنامه‌نویسی به شیوهٔ جدید پیروی می‌کند و بر درستی و رعایت کامل قواعد دستور زبان فارسی، پرهیز از اطناب و عبارت‌پردازی، و اکتفا به عبارات ساده، روشن و قابل‌فهم و خالی از حشو و ابهام تأکید می‌کند. از دیگر نکات مهمّی که دانشنامهٔ زبان و ادب فارسی در تألیف مقالات مدّ نظر دارد، رعایت تناسب موضوع آن‌هاست.